بررسي باور به مهدويت در ميان جوانان پانزده تا 29 ساله تهراني

چکیده
این پژوهش باور مهدویت را در بین جوانان مسلمان پانزده تا 29 ساله شهر تهران بررسی می‌کند. روش پژوهش، توصیفی و از نوع پیمایشی و جامعة آماری همة جوانان مسلمان پانزده تا 29 ساله شهر تهران را دربر می‌گیرد. حجم نمونة محاسبه شده 691 نفر است كه به روش نمونه‌گیری تصادفی هدف‌مند از مناطق مختلف شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران و به صورت تصادفی انتخاب شده‌اند. ابزار اندازه‌گیری پرسش‌نامه پنج بخش دارد كه به 24 پرسش و 24 عبارت می‌پردازد. ضريب پايايي پرسش‌نامه هشتاد درصد محاسبه شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، شاخص‌های آمار توصیفی، فراوانی و درصد و روش آماری T تک‌متغیره به کار رفته است.
نتايج نشان داد که در خصوص ايمان و باور به مهدي(عج) ميانگين به‌ دست آمده (08/3) كمي بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) و در خصوص انتظار ظهور ميانگين به ‌دست آمده (42/3) بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) است و اكثر اعضاي گروه نمونه گويه‌هاي شناخت حضرت مهدي(عج) را صحيح پاسخ داده‌اند. بيشترين ميزان پاسخ‌هاي صحيح، در مورد فلسفة غيبت آزمايش مردم، جلوگيري از شهادت زودهنگام حضرت و حفظ ايمان و استقامت در دين‌داري بوده و بيشترين ميزان پاسخ‌هاي صحيح در خصوص فلسفة ظهور را آشكار شدن حق و از بين ‌رفتن باطل، تشكيل حكومت واحد جهاني و اجراي دين خدا یاد کرده بودند.
واژگان كليدي
باور به مهدویت، جوانان پانزده تا 29 سال.
مقدمه
تشكيل جامعه‌اي كه معيارهاي معنوي و انساني بر آن حاكم باشد، رسيدن به جهاني دور از ستم، ستم‌گر و ستم‌ديده و دور از استبداد بر مردمان و سرنوشت آنان از ديرباز آرزوي بشر بوده است. چندین آیة قرآن کریم تشکیل جامعۀ آرمانی را با حاکمیت دین نوید داده است:
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْـهُدَى‏ وَدِينِ الْحـَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ؛ (توبه: 33)
او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دين است پيروز گرداند.
روایات دربارة قیام حضرت مهدی(عج) ارادة الهی را بر تحقق حکومت دینی دانسته‌اند. (مجلسي، 1403: ج16: 347)
تأملی در اوضاع آشفته جهان نشان می‌دهد جنگ‌هاي سرد و گرم، مسابقة تسليحاتی، صف‌آرايی قدرت‌مندان و... جهانيان را خسته و فرسوده كرده است. محروميت روزافزون طبقة ضعيف، استمداد گرسنگان جهان و گسترش فقر و بي‌كاري، وجدان‌هاي زنده و دل‌هاي حساس را پريشان نموده است. در اين ميان، مسلمانان آگاه، به‌ويژه شيعيان از يأس و نوميدي دوري گزيده و به عاقبت و سرنوشت خود خوش‌بين هستند. آنان در انتظار روز موعود اسلام و مدينة فاضله آن روزشماري مي‌كنند و عاقبت كار را از آن مردم نيك‌كردار مي‌دانند. مسئلة مهدويت از مسائلي است كه در خط‌مشي مبارزة مسلمانان شيعه جايگاهی استراتژيک دارد و از طرف ديگر، دور ساختن جوانان از مهدويت در صدر فهرست سياه نظام سلطه و مخالفان قرار گرفته است.
مسئلة مهدويت، انديشة ظهور حضرت‌مهدي(عج) و گسترش ايمان اسلامي و پيروزي نهايي حق بر باطل و استقرار كامل و همه‌جانبه ارزش‌هاي انساني و بالأخره تشكيل مدينة فاضله و حكومت جهاني واحد در بين مسلمانان ريشة قرآني دارد. (نور: 5؛ انبياء: 105؛ قصص: 5؛ آل‌عمران: 83) باور به مهدويت به دليل دارا بودن ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد بسيار، از توان‌مندترين عوامل رشد ديني جوامع ما محسوب مي‌گردد. جايگاه ممتاز مهدويت‌انديشي در تفكر شيعه به قدري است كه برخی شرق‌شناسان و شيعه‌شناسان متوجه اين مؤلفه بوده‌اند. هانري كربن در حوزة كلام اسلامي و حامد الگار در حوزة فلسفة سياسي ازجمله كساني‌اند كه در اين‌باره اظهار نظر نموده‌اند. بنابر عقيدة هانري‌كربن اعتقاد به مهدويت عنصر اصلي فكر شيعه است كه اين مذهب را از مذاهب ديگر ممتاز مي‌سازد و سبب پويايي و حيات آن مي‌شود. (كربن، 1377)
تمنای ظهور امام عصر(عج) از صميم قلب و تلاش براي رسیدن به آن دو زمينة شناختي و قلبي می‌طلبد. منتظران حقيقي و حاميان مهدويت، پيوسته تصوير ظهور را در برابر ديدگان دارند و از دل و جان آن را مي‌جويند و براي تحقق آن تلاش مي‌كنند و اين را در رفتار خود با كسب آگاهي و شناخت بيشتر از امام‌عصر(عج) نشان مي‌دهند. این پژوهش باور مهدويت را در پنج حيطة زير بررسي می‌کند:
1. ايمان و باور قلبي به حضرت مهدي(عج)؛
2. انتظار ظهور حضرت مهدي(عج)؛
3. علم و شناخت حضرت مهدي(عج)؛
4. آگاهي به فلسفة غيبت؛
5. آگاهي به فلسفة ظهور.
از بين پنج حيطة مذكور، دو مورد ايمان و باور قلبي و دیگر انتظار ظهور، به واقع عواطف قلبي و احساسات دروني و عميق جوانان را به امام و انتظار قلبي برای ظهور را می‌سنجد و سه حيطة ديگر ميزان آگاهي و شناخت آنها از امام عصر(عج) را بررسی و سنجش می‌کند.
روش تحقيق
اين پژوهش که درصدد بررسي جايگاه باور به مهدويت در ميان جوانان پانزده تا 29 ساله تهراني است نگرش و افكار و احساسات و عملكرد آنها را می‌سنجد. بنابراين، روش پژوهش، توصيفي و از نوع پيمايشي است.
«تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش‌هايي است كه هدف آنها توصيف شرايط يا پديده‌هاي مورد بررسي است. اجراي تحقيق توصيفي مي‌تواند صرفاً براي شناخت بيشتر شرايط موجود با ياري‌دادن به فرايند تصميم‌گيري باشد.» (سرمد و بازرگان، 1376: 82)
جامعة آماري
جامعة آماري این پژوهش، همة جوانان مسلمان پانزده تا 29 ساله شهر تهران را دربر می‌گیرد. تعداد دقيق جامعة آماري در دسترس نبود. بنابراين، جامعة آماري پژوهش نامعلوم بوده است.
حجم نمونه
«نمونه معمولاً گروهي از افراد جامعه است كه معرّف آن جامعه بوده و كمابيش ويژگي‌ها و مشخصات افراد جامعه را دارا مي‌باشد.» (كرلينجر، 1376: 136)
جامعة آماري این پژوهش همة جوانان مسلمان پانزده تا 29 سالة شهر تهران را دربر می‌گرفت و از آن‌جا که تعداد دقيق جامعة آماري در دسترس نیست، واريانس جامعة آماري به دست نمی‌آید. از این‌رو، مطالعه‌ای مقدماتي بر روي گروهي از افراد جامعه به ‌منظور تعيين واريانس جامعه ضروری می‌نمود که به‌ همين منظور، گروهی سی نفري از جامعة آماري به ‌صورت تصادفي انتخاب گرديد و پرسش‌نامه در بين آنها توزيع و پس از استخراج داده‌هاي مربوط به پاسخ‌هاي گروه نمونة مذكور، واريانس جامعه به ‌دست آمد. براي تعيين حجم نمونه از فرمول زير استفاده گرديد: (خوي‌نژاد، 1380: 331)

بنابر محاسبة به ‌عمل ‌آمده، حجم نمونه 691 نفر به‌دست آمد. برای انتخاب گروه نمونه و با توجه به گستردگي جامعة آماري از روش نمونه‌گيري تصادفي هدف‌مند استفاده شد. بر اين اساس از مناطق جغرافيايي شمال، جنوب، غرب، شرق و مركزي به محل‌هاي تجمع جوانان گروه سنّي پانزده تا 29 سال مراجعه شد و از بين جوانان حاضر در محل‌هاي مذكور به ‌طور تصادفي تعدادي انتخاب و پرسش‌نامه در اختيار آنان قرار داده شد.
ابزار اندازه‌گيري
اين پژوهش از پرسش‌نامة محقق‌ساخته بهره می‌گیرد. اين پرسش‌نامه پنج بخش به شرح زير دارد:
1. ايمان و باور قلبي به حضرت مهدي(عج)
اين قسمت از پرسش‌نامه هفت پرسش با طيف پنج گزينه‌اي (كاملاً موافقم، موافقم، تاحدودي موافقم، مخالفم و كاملاً مخالفم) دارد كه به ‌ترتيب به آنها نمره (5-4-3-2-1) تعلق مي‌گیرد. برای سنجش روايي ـ محتوايي اين پرسش‌نامه از نظرات چند نفر از اساتيد و متخصصان حوزة علوم ديني استفاده شد. پايايي آزمون نيز پس از انجام مطالعه‌ای مقدماتي و تعيين واريانس پرسش‌ها از طريق ضريب آلفاي كرونباخ 80/0 به‌دست آمد كه ضريب مطلوبي است.
2. انتظار ظهور حضرت مهدي(عج)
قسمت دوم پرسش‌نامه نيز هفت پرسش با طيف پنج گزينه‌اي (كاملاً موافقم، موافقم، تاحدودي موافقم، مخالفم و كاملاً مخالفم) دارد كه به ‌ترتيب به آنها نمره (5-4-3-2-1) تعلق مي‌گیرد. برای سنجش روايي ـ محتوايي اين پرسش‌نامه از نظرات چند نفر از اساتيد و متخصصان حوزة علوم ديني استفاده شد. پايايي آزمون نيز پس از انجام مطالعه‌ای مقدماتي و تعيين واريانس پرسش‌ها از طريق ضريب آلفاي كرونباخ 80/0 به‌ دست آمد كه ضريب مطلوبي است.
3. علم و شناخت حضرت مهدي(عج)
قسمت سوم برای سنجش ميزان شناخت و آگاهي جوانان به آن ‌حضرت تهيه گرديد. بر همين اساس ده پرسش طراحي گرديد كه هر پرسش داراي چهار گزينه با یک گزينة صحيح بود. بنابراين به پاسخ صحيح حداكثر امتیاز يعني یک نمره داده شد و پاسخ‌هاي اشتباه حداقل امتیاز يعني صفر ‌گرفتند.
براي محاسبه ميزان شناخت هر آزمودني پاسخ‌هاي صحيح آنها با هم جمع شد و در تحليل آماري به کار رفت. با توجه به نوع پرسش‌ها و گزينه‌ها، فقط به تعيين روايي ـ محتوايي پرسش‌ها پرداخته شد كه پس از چند بار بازبيني اساتيد و متخصصان حوزة علوم ديني، در نهايت ده پرسش تأييد شد.
4. آگاهي به فلسفة غيبت
قسمت چهارم پرسش‌نامه نيز برای سنجش ميزان شناخت و آگاهي جوانان از فلسفة غيبت ‌حضرت مهدي(عج) بوده است. به ‌‌همين ‌منظور هشت عبارت در خصوص فلسفة غيبت تهيه گرديد كه از اين هشت عبارت، عبارات (2 و 6 و 8) غلط بود و تنها پنج عبارت صحيح در بين آنها وجود داشت. بنابراين به هر پاسخ صحيح يك نمره تعلق ‌گرفت كه حداقل نمره صفر و حداكثر پنج بوده است. با توجه به نوع طراحي عبارات، فقط اقدام به تعيين روايي ـ محتوايي عبارات شد كه پس از مطالعة اساتيد و متخصصان حوزة علوم ديني، هشت عبارت انتخاب گرديد.
5. آگاهي به فلسفة ظهور
طراحي اين قسمت نيز همانند قسمت فلسفة غيبت ‌حضرت بوده؛ زيرا درصدد سنجش ميزان شناخت و آگاهي جوانان از فلسفة ظهور حضرت بوده است. به‌ ‌همين ‌منظور هشت عبارت در خصوص فلسفة ظهور تهيه گرديد كه روايي ـ محتوايي آن را نيز اساتيد علوم ديني تأييد کردند.
از اين هشت عبارت، عبارات (2 و 6 و 8) غلط بود و تنها پنج عبارت صحيح در بين آنها وجود داشت. بنابراين به هر پاسخ صحيح يك نمره تعلق ‌گرفت كه حداقل نمره صفر و حداكثر پنج بوده است. عبارات انتخابي صحيح توسط آزموني به‌ عنوان نمرة وي از فلسفة ظهور در محاسبات آماري مورد استفاده قرار گرفت.
روش‌هاي تجزيه و تحليل داده‌ها
این پژوهش، از شاخص‌هاي آمار توصيفي فراواني، درصد، ميانگين، انحراف‌ معيار، جداول و نمونه‌ها استفاده کرده است. به ‌منظور تحليل استنباطي داده‌هاي به ‌دست ‌آمده از ابزار اندازه‌گيري از روش‌هاي ‌آماري T تك‌متغيره، t مقايسة ميانگين دو گروه مستقل و تحليل واريانس تك‌متغيره (انوا) استفاده شد.
توصيف گروه نمونه بر اساس جنسيت
جدول1: توزيع فراواني گروه نمونه بر اساس جنسيت
شاخص‌هاي‌آماري
جنسيت فراواني درصد
مذكر 243 2/35
مؤنث 421 9/60
بدون پاسخ 27 9/3
مجموع 691 100
بنابر اطلاعات جدول1، تعداد جوانان مؤنث گروه نمونه بيشتر از جوانان مذكر بوده است.
يافته‌ها
فرضية اصلی پژوهش
باور به مهدويت در پنج مؤلفة 1. ايمان و باور قلبي به حضرت مهدي(عج)، 2. انتظار ظهور حضرت مهدي(عج)، 3. علم و شناخت حضرت مهدي(عج)، 4. آگاهي به فلسفة غيبت، 5. آگاهي به فلسفة ظهور حضرت مهدي(عج) در بين جوانان پانزده تا 29 سالة مسلمان شهر تهران از سطح متوسط بالاتر است.
ايمان و باور قلبي به حضرت مهدي
جدول1: نتايج آزمون t تك‌متغيره، مقايسة ميانگين ميزان ايمان و باور قلبي به حضرت با سطح متوسط (3)
سطح متوسط ميانگين انحراف معيار t سطح معناداري
3 08/3 42/1 45/1 15/0
در تحليل استنباطي به ‌منظور بررسي سطح معناداري از آزمون t در سطح 05/0= استفاده شد كه با توجه به اينكه ميانگين حاصله (08/3) كمي بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) بوده و t به ‌دست آمده نيز از مقدار بحراني جدول كوچك‌تر بوده، مي‌توان اذعان داشت جوانان پانزده تا 29 سالة شهر تهران از ايمان و باور قلبي به حضرت مهدي(عج) تا حدودي برخوردار بوده و ايمان و باور قلبي آنها تقريباً در حد متوسط است.
جدول2: نتايج آزمون t تك‌متغيره، مقايسه ميانگين موارد مربوط به ميزان ايمان و باور قلبي به حضرت
با سطح متوسط (3)
گويـه‌ها سطح متوسط ميانگين انحراف معيار t سطح معناداري
1. هميشه اين احساس را دارم كه حضرت حاضر و ناظر بر من است. 3 34/3 32/1 70/6 001/0
2. ياد حضرت مهدي(عج) موجب آرامش و اميد به آينده در من است. 3 40/3 31/1 01/8 001/0
3. گاهي مواقع براي رسيدن به حضرت مهدي(عج) گريه مي‌كنم. 3 97/2 39/1 45/0 64/0
4. هميشه دل‌تنگ زيارت مسجد جمكران هستم. 3 86/2 40/1 59/2 01/0
5. حس مي‌كنم منتظران حضرت انسان‌هاي وارسته و پاكي هستند. 3 35/3 49/1 19/6 001/0
6. ظهور حضرت به طول كشيده و من از آن نااميد شده‌ام. 3 40/2 39/1 33/11 001/0
7. دعاهايي از طريق راديو و تلويزيون براي حضرت خوانده‌ مي‌شود که مرا تحت‌تأثير قرار مي‌دهد. 3 17/3 34/1 35/3 001/0
در تحليل استنباطي به‌ منظور بررسي سطح معناداري از آزمون t در سطح 05/0= استفاده شد كه با توجه به اين‌كه ميانگين‌هاي به ‌دست آمده در خصوص گويه‌هاي 1، 2، 3 و 4 از سطح متوسط (3) بزرگ‌تر بوده، مي‌توان نتيجه گرفت كه مواردي از قبيل احساس هميشگي دربارة حضور و نظارت حضرت بر اعمال، آرامش و اميد به آينده با ياد حضرت، پاك بودن پيروان حضرت و متأثر شدن از دعاهاي مربوط به حضرت، جزو باور قلبي ايمان جوانان شده و جوانان آنها را به صورت باوری دروني و قلبي پذیرفته‌اند.
انتظار ظهور حضرت مهدي(عج)
جدول3: نتايج آزمون t تك‌متغيره، مقايسة ميانگين ميزان انتظار ظهور حضرت با سطح متوسط (3)
سطح متوسط ميانگين انحراف معيار t سطح معناداري
3 42/3 32/1 35/8 001/0
در تحليل استنباطي به ‌منظور بررسي سطح معناداري از آزمون t در سطح 05/0= استفاده شد كه با توجه به اين‌كه ميانگين حاصله (42/3) بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) بوده و t حاصله نيز از مقدار بحراني جدول بزرگ‌تر بوده، مي‌توان اذعان داشت انتظار ظهور در بين جوانان پانزده تا 29 سالة شهر تهران از سطح متوسط بالاتر است و آنها منتظر ظهور حضرت هستند.
جدول4: نتايج آزمون t تك‌متغيره، مقايسة ميانگين موارد مربوط به ميزان انتظار ظهور حضرت با سطح متوسط (3)
گويـه‌ها سطح متوسط ميانگين انحراف معيار t سطح معناداري
1. هميشه در هنگام نماز يا در طول روز دعاي فرج را مي‌خوانم. 3 30/3 35/1 94/5 001/0
2. انتظار فرج موجب تعميق ‌روحيه ‌تعاون ‌و همبستگي مسلمانان است. 3 51/3 31/1 23/10 001/0
3. به ‌اميد پذيرش در پيشگاه حضرت درصدد اصلاح رفتارها و بهتر بودن هستم. 3 67/3 19/1 71/14 001/0
4. آرزوي من اين است كه در ركاب امام زمان شهيد شوم. 3 76/3 40/1 37/14 001/0
5. به‌ عنوان يك مسلمان از تكاليف و وظايف در عصر غيبت آگاه هستم. 3 11/3 14/1 54/2 01/0
6. خود را از منتظران امام‌زمان مي‌دانم و از اين ‌نظر احساس خوبي دارم. 3 26/3 31/1 29/5 001/0
7. هر موقع كار‌مثبت ‌و مفيدي ‌مي‌كنم احساس ‌خوبي دربارة حضرت پيدا مي‌كنم. 3 47/3 47/1 25/4 001/0
در تحليل استنباطي به‌ منظور بررسي سطح معناداري از آزمون t در سطح 05/0= استفاده شد كه با توجه به اين‌كه ميانگين‌هاي به ‌دست آمده در خصوص تمامي موارد مربوط به انتظار ظهور حضرت از سطح متوسط (3) بزرگ‌تر بوده، مي‌توان نتيجه گرفت كه جوانان نسبت به هفت مورد مطرح در خصوص انتظار حضرت مهدي(عج) اعتقاد دارند.
شناخت حضرت مهدي(عج)
جدول5: نتايج توصيف پاسخ‌هاي اعضاي گروه نمونه در خصوص شناخت حضرت بر اساس گزينه‌هاي سئوالات
گويه‌ها 6 الف ب ج د گزينه صحيح
1. سال تولد حضرت مهدي(عج) چيست؟ فراواني 239 236 125 91 الف
درصد 6/34 2/34 1/18 2/13
2. حضرت مهدي(عج) در چه شهري به ‌دنيا آمد؟ فراواني 110 358 120 103 ب
درصد 9/15 8/51 4/17 9/14
3. كدام‌يك از القاب زير از القاب حضرت مهدي(عج) است؟ فراواني 387 124 142 38 الف
درصد 56 9/17 5/20 5/5
4. نام مادر آن حضرت چيست؟ فراواني 38 89 20 544 د
درصد 5/5 9/12 9/20 7/78
5. غيبت صغرا چند سال طول كشيد؟ فراواني 311 95 138 147 ج
درصد 45 7/13 20 21
6. غيبت حضرت از چه زماني شروع شد؟ فراواني 234 133 58 266 ب
درصد 9/33 2/19 4/8 5/38
7. از نظر امامان مقام معنوي حضرت مهدي(عج) چگونه تعيين شده است؟ فراواني 407 216 25 43 الف
درصد 9/58 3/31 6/3 2/6
8. وجه اشتراك حضرت مهدي(عج) و حضرت يوسف(ع) چيست؟ فراواني 119 123 101 348 د
درصد 2/17 8/17 6/14 4/50
9. منظور از وقت معلوم كه خداوند مهلت داده چه روزي است؟ فراواني 77 150 141 232 الف
درصد 1/11 7/21 4/20 7/46
10. در زمان ظهور حضرت مهدي(عج) كدام‌يك از پيامبران وي را همراهي مي‌كند؟ فراواني 78 95 513 5 ج
درصد 3/11 7/13 2/74 7/0
پاسخ‌ها بر اساس گزينه‌هاي پرسش‌نامه نشان مي‌دهد اكثر پاسخ‌هاي اعضاي گروه نمونه در تمامي گويه‌هاي شناخت حضرت مهدي(عج) پاسخ‌هاي صحيح بوده و گزينة صحيح را انتخاب نموده‌اند. فقط در گويه‌هاي پنجم، ششم و نهم كمترين ميزان پاسخ صحيح وجود داشته كه نشان‌دهندة شناخت ناكافي جوانان از موارد مطرح در سه گوية مذكور است.
فلسفة غيبت حضرت مهدي(عج)
جدول6: توزيع فراواني پاسخ‌هاي اعضاي گروه نمونه نسبت به فلسفة غيبت حضرت مهدي(عج)
شاخص آماري
گزينه‌ها فراواني درصد نوع پاسخ
1. آزمايش مردم 375 7/51 صحيح
2. زياد شدن جمعيت دنيا 10 4/1 غلط
3. حفظ ايمان و استقامت در دين‌داري 211 5/30 صحيح
4. ايجاد اميد به آينده 181 2/26 صحيح
5. جلوگيري از شهادت زودهنگام ايشان 227 9/32 صحيح
6. پر شدن جهان از ظلم و جور 203 4/29 غلط
7. بيعت نكردن با هيچ‌يك ‌از طاغوت‌هاي زمان 58 4/8 صحيح
8. همراهي‌ حضرت‌ خضر(ع) و‌ عيسي(ع) با حضرت 36 2/5 غلط
بنابر نتايج جدول، بيشترين ميزان پاسخ‌هاي صحيح در خصوص آزمايش مردم، جلوگيري از شهادت زودهنگام حضرت و حفظ ايمان و استقامت در دين‌داري بوده است، در حالي ‌كه جوانان دربارة گوية شماره شش نيز پاسخ‌هاي بسیاری داشته‌اند.
فلسفة ظهور حضرت مهدي(عج)

جدول7: توزيع فراواني پاسخ‌هاي اعضاي گروه نمونه نسبت به فلسفة غيبت حضرت مهدي(عج)
شاخص آماري
گزينه‌ها فراواني درصد نوع پاسخ
1. رسيدن مردم به رفاه اقتصادي 34 9/4 صحيح
2. تشكيل حكومت واحد جهاني 305 1/44 صحيح
3. ساختن مساجد در سراسر دنيا 19 7/2 غلط
4. ايجاد اميد به آينده 96 9/13 غلط
5. آشكار شدن حق و از بين رفتن باطل 456 66 صحيح
6. رشد علم و فناوري 78 3/11 صحيح
7. اجراي دين خدا 303 8/43 صحيح
8. رسيدن ياران حضرت به سی‌صد نفر 60 7/8 غلط
بنابر نتايج جدول، بيشترين ميزان پاسخ‌هاي صحيح در خصوص فلسفه ظهور، در مورد آشكار شدن حق و از بين ‌رفتن باطل، تشكيل حكومت واحد جهاني و اجراي دين خدا بوده است. با بررسي فراواني پاسخ‌هاي صحيح و غلط مي‌توان گفت كه اكثريت پاسخ‌هاي جوانان دربارة فلسفة ظهور درست بوده و آنها آگاهي خوبي از فلسفة ظهور حضرت مهدي دارند.
بحث و نتيجه گيري
امروزه برای اکثر محققان دنیا ثابت شده است که دین نقش مهمی در زندگی فردی و اجتماعی انسان ایفا می‌کند. انتظار فرج و باور به مهدویت آموزه‌ای دینی است که برای تأمین سلامت روانی افراد، کنترل ناهنجاری‌های اجتماعی و اصلاح جامعه بسیار نقش‌آفرین می‌نماید. احساس «عدالت اجتماعی» که از نتایج باور به مهدویت به شمار می‌رود انگیزة مناسبی برای جلوگیری از ارتکاب جرم و ناهنجاری است. (ستوده، 1379: 45)
از سوی دیگر از منظر روان‌شناختی، وعده‌های پیروزی حتمی، قوت روحی و روانی در شخص منتظر پدید می‌آورد (مدن، 1422) و هنجارها و مدل‌های رفتاری غالب زمینة هم‌نوایی، همبستگی و نظم اجتماعی را موجب می‌گردد. (داوودی، 1380: 7) دست‌یابی به مؤلفه‌های مثبت یاد شده نیازمند شناخت از باور حقیقی به مقولة مهدویت است.
تبیین نتایج
الف) انسان‌ها انديشة مهدويت را به ‌صورت فطری دریافته‌اند و با تمام اختلاف‌نظرها و سليقه‌ها و آرا و عقايدي كه با يك‌ديگر دارند، در اصل اعتقاد به ظهور منجي هم‌نظرند. با وجود این عميق‌ترين و دقيق‌ترين نظريه دربارة مهدويت از جانب اهل‌بيت عصمت و طهارت(علیهم السلام) بيان گرديده است. تا آن‌جا كه كتب تاريخي، تفسيري و روايي بيش‌ از سه هزار روايت در موضوع حضرت مهدي(عج) مطرح کرده‌اند، در حالي كه كتب اهل سنت روايات مربوط به حضرت را بالغ بر دویست شماره تخمين زده‌اند.
تشيع، بهترين و برترين مولود دين اسلام، گوهري به نام انديشة مهدويت در خويش دارد كه اين انديشه با تفكر مهدويت در ديگر اديان و فِرَق مقايسه‌پذیر نيست.
شيعه حضرت مهدي(عج) را امام خود و حجّت و خليفه خدا بر روي زمين مي‌داند كه «بِيُمْنِهِ رِزْقُ الوَري» و به بركت وجود او جهان هستي از خزانة غيب روزي مي‌خورد. او دوازدهمين امام شيعيان است كه تدبير عالم را به ‌دست دارد و تقدير جهان هستي و موجودات در هر شب قدر توسط ملائكه و روح (فرشته اعظم خدا) بر قلب نازنين او فرود مي‌آيد و او ظرف نزول مقدرات الهي در شب قدر است كه زمين بدون وجود او اهل خود را فرو مي‌برد. با توجه به نظرية پيشرفتة شيعه دربارة حضرت مهدي(عج)، مهدويت هم‌چون ديگر مسائل امامت امري آسماني و ملكوتي بوده و بشر حق انتخاب و دخالتي در اين امر ندارد و خداوند سبحان بنابر مصالحي حضرت را از چشم عموم مردم پنهان داشته و عمري طولاني به وي ارزاني داشته است. از منظر تشيع، اعتقاد به حضرت قائم(عج) فقط پايگاهی اعتقادي ندارد، بلكه این عقیده بر بنیادی شکل گرفته كه تمام بناي عظيم معنويت امامت مذهبي بر آن استوار مي‌گردد و در حقيقت بنيان رستگاري انسان محسوب مي‌شود.
در خصوص این مؤلفه، یافته‌ها از میان جوانان نشان داد که میانگین (08/3) کمی بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) است، به طوری که این تفاوت به لحاظ آماری نیز معنادار نیست. به عبارت دیگر، ایمان و باور قلبی جوانان پانزده تا 29 سالة شهر تهران از امام عصر(عج) در حد متوسط بوده و هنوز به ایمان و باور قلبی مطلوب و عمیق دست نیافته‌اند.
یافته‌ها در خصوص موارد مربوط به مؤلفة ایمان و باور قلبی نشان می‌دهد که میانگین جوانان در خصوص احساس بر حاضر و ناظر بودن امام بر کارهای آنها، آرامش یافتن و امید به آینده به واسطة یاد امام، اعتقاد به وارستگی و پاکی منتظران حضرت و تأثیر دعاهایی مربوط به امام زمان بر روحیات آنها، بزرگ‌تر از سطح متوسط بوده و این نشان می‌دهد جوانان علاقة خاصی به امام عصر(عج) دارند و وی را تنها نجات دهندة بشریت می‌دانند. یاد امام موجب آرامش آنها و امید به آینده و سرزندگی در آنان است. این موضوع که دین می‌تواند موجب آرامش روان و آسایش فکری و به‌ دنبال آن سلامتی فرد گردد در مطالعات باگرا (2008)، باچر (2008)، هارسیون و همکاران (2007)، هاگ و همکاران (2006)، دی‌روس و همکاران (2005)، کنستانتین و همکاران (2005)، برگن (2004)، پودی و همکاران (2004)، روچ وآنو (2003)، موران (2003)، پلانت و شارما (2001)، مالتی و دی (2000)، مالری و همکاران (2000) نشان داده شده است. در مطالعات مذکور، دین و اعتقاد دینی به خداوند و افراد دینی منبعی مهم برای جلوگیری از استرس و رهایی انسان از قید و بند‌های دنیوی معرفی شده که می‌تواند موجب سرزندگی و شادابی فرد گردد. در مطالعات برگین (2004)، روچ و آنو (2003) و آرگیل (2000) نیز بین دین و گرایش دینی و شادابی و نشاط افراد همبستگی مثبت و معناداری گزارش داده شده، به طوری که عقاید دینی به علت رهایی فرد از تنش‌های روزمره و ایجاد این باور قلبی که مشکلات موجود در جهت امتحان الهی است، موجبات آرامش و شادابی و تلاش بیشتر را فراهم می‌کند.
دیگر یافته‌ها در خصوص موارد مطرح در پرسش‌نامه در خصوص ایمان و باور قلبی نشان داد که گریه برای رسیدن به امام عصر(عج) تقریباً برابر میانگین بوده که نشان می‌دهد تقریباً نیمی از جوانان پانزده تا 29 سال به گونه‌ای به امام مهدی(عج) اعتقاد دارند که برای رسیدن به وی ناخودآگاه گریه می‌کنند و این گریه به آنها آرامش می‌دهد. باچر (2008) بر اساس مطالعات خود می‌گوید گریة افراد مذهبی به منزلة غمگینی نیست، بلکه گریه برای رسیدن به معبود و یافتن آرامش ابدی است. در خصوص مورد دل‌تنگی زیارت مسجد جمکران نیز میانگین به ‌دست آمده کوچک‌تر از سطح متوسط است که نشان می‌دهد احتمالاً برخی از جوانان به علت نزدیکی مسافت تهران یا جمکران به ‌راحتی به زیارت مسجد جمکران می‌روند. هم‌چنین یافته‌ها در خصوص میانگین ناامیدی در طولانی شدن ظهور حضرت نیز کوچک‌تر از سطح متوسطی است که نشان ‌دهد جوانان از ظهور امام عصر(عج) ناامید شده‌اند و آنان هم‌چنین با امید به ظهور حضرت و نابودی ظلم و ستم، به آینده‌ای روشن اعتقاد دارند. مالتبی و دی (2000) نیز امید به آینده و رسیدن به تعالی را موضوعی مهم در افراد مذهبی گزارش نموده‌اند.
ب) انتظار فرج از آموزه‌هاي ديني است كه در كنترل نا‌هنجاري‌هاي اجتماعي و اصلاح جامعه تأثیری فراوان دارد و در واقع نوعي آمادگي براي پاك شدن، پاك زيستن، پويش هميشگي همراه با خودسازي، ساختن ديگران و زمينه‌سازي براي حكومت صالح مهدوي است. انتظار فرج با نظارت اجتماعي، سبب همبستگي اجتماعي و تشكيل جامعه اخلاقي مي‌گردد. منتظران براي تقویت اهداف متعالي فرهنگ مهدوي، با احساس مسئوليت و تعهد در برابر سرنوشت جامعه، با روحي سرشار از عزت ديني، به وظيفة عمومي خود براي امر به ‌معروف و نهي ‌از منكر عمل مي‌كنند و اصلاح‌طلبي در حوزة روابط اجتماعي را در سرلوحة فعاليتشان قرار مي‌دهند.
عدالت از آموزه‌هاي انتظار است که عاملي براي استحكام نظم اجتماعي، رعايت هنجارهاي ديني و جلوگيري از كج‌روي‌ها به ‌شمار مي‌رود. تئوري‌هاي كنترل اجتماعي با وجود مكانيسم‌هاي مختلف، جواب‌گوي نيازهاي جامعه انساني نيست و هر روز بر تعداد هنجارشكنان افزوده مي‌شود. ولي اگر انتظار فرج به ‌طور صحيح در جوامع بشري رواج يابد، مي‌تواند در كنترل ناهنجاري‌ها و كاهش كج‌روي‌ها مؤثر واقع شود. یافته‌ها در خصوص مؤلفة انتظار ظهور نشان داد که میانگین به ‌دست آمده (42/3) بزرگ‌تر از سطح متوسط (3) است که انتظار جوانان پانزده تا 29 سال در خصوص ظهور هرچه زودتر امام عصر(عج) را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، سطح انتظار جوانان پانزده تا 29 سال برای ظهور امام مهدی(عج) بزرگ‌تر از سطح متوسط است و این باور دربارة انتظار در آنان شکل گرفته است.
به طورکلی یافته‌ها در خصوص موارد مطرح در پرسش‌نامه در مورد مؤلفة انتظار ظهور حضرت مهدی(عج) نشان داد در تمامی موارد میانگین‌های به ‌دست آمده بزرگ‌تر از سطح متوسط است. به عبارت دیگر، خواندن دعای فرج در هنگام نماز و در طول شبانه روز، تأثیر انتظار در آگاهی از تکالیف و وظایف، احساس خوب بودن انجام و کار مثبت و مفید، از جمله مواردی است که به واسطة انتظار ظهور امام عصر(عج) در جوانان می‌تواند شکل بگیرد و موجبات خشنودی و امید را در آنها به ‌وجود آورد. بنابراین، با ترویج آیین انتظار ظهور حضرت امام عصر(عج) می‌توان بسیاری از رفتارهای بد را در جوانان از بین برد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که جوانان عاشق امام عصر(عج) هستند و او را از صمیم قلب و با تمام وجود دوست دارند و به طور فعالانه‌ای در انتظار ظهور امام هستند و احساس می‌کنند که با ظهور امام مهدی(عج) به آرامش جاودانه خواهند رسید و زندگی جاودانه‌ای خواهند یافت.
ج) شناخت حضرت مهدی معرفت امام ابعاد مختلف و درجات گوناگوني دارد كه از شناخت فردي و مشخصات ظاهري حضرت آغاز مي‌گردد و تا شناخت و معرفت قلبي به نورانيت حضرت ادامه می‌یابد؟ راهي بي‌پايان كه تمام كمالات انساني را در خود نهفته دارد.
در نگاه اول شايد شناخت ظاهري و فردي حضرت مهم جلوه نكند، اما حكمتي بس عميق وجود دارد كه تمام معصومان از پيامبر گرامي اسلام(ص) تا امام حسن عسکري(ع) بر روي جزئي‌ترين ويژ‌گي‌ها و خصوصيات فردي حضرت مهدي(عج) تأكيد مي‌ورزيده‌اند؛ زيرا كشش دروني بشريت و روح اميدي كه در فطرت تمام انسان‌ها در همة دوران دربارة منجي عالم بشريت وجود داشته، راه را بر سوء ‌استفاده‌ كنندگان از عقايد پاك مردم باز مي‌كند و عرصه را بر مدعيان مهدويت مي‌گشايد. اين از ديرباز دغدغة پيامبران و رهبران بزرگ بوده است، تا آن‌جا كه حضرت عيسي(ع) به نزديكان خود چنين توصيه و تأكيد مي‌فرمود:
زنهار كسي شما را گمراه نكند، زان‌رو كه بسا به ‌نام من آمده خواهند گفت كه من مسيح هستم و بسياري را گمراه خواهد كرد... آن‌گاه اگر كسي به شما بگويد اينك مسيح در اين‌جا یا در آن‌جاست باور نكنيد؛ چرا كه مسيحيان كاذب و انبيايي كذبه ظاهر شده، علامات و معجزات عظيمه چنان خواهند نمود كه اگر ممكن بودي برگزيدگان را نيز گمراه مي‌كردند. (انجيل متي: 41، باب 24)
نتایج به ‌دست آمده در خصوص مؤلفة شناخت حضرت مهدی(عج) نشان داد که در خصوص سال تولد حضرت مهدی(عج) 6/34 درصد جوانان پاسخ صحیح دادند و 4/65 درصد جوانان از پاسخ این پرسش ناآگاه بودند. به عبارت دیگر، تقریباً یک‌‌سوم جوانان پانزده تا 29 سالة شهر تهران به سال تولد امام یعنی 255 قمری آگاهی و شناخت داشته‌اند، در حالی که سه‌چهارم دیگر آنها هنوز به سال تولد امام آگاهی ندارند.
در خصوص پرسش مربوط به محل تولد امام عصر(عج) 8/51 درصد جوانان پانزده تا 29 سال که تقریباً نیمی از جوانان مورد مطالعه را تشکیل می‌دادند، پاسخ صحیح داده‌اند و به محل تولد امام عصر(عج) یعنی سامرا آگاهی داشته‌اند. با وجود این، 2/48 درصد آنها به محل تولد امام عصر(عج) آگاهی نداشته و گزینه‌های اشتباه را انتخاب نموده‌اند.
یافته‌ها در زمینة پرسش سوم در مورد القاب حضرت مهدی(عج) نشان داد 56 درصد جوانان دربارة القاب امام عصر(عج) گزینة صحیح را انتخاب نموده‌اند و به القاب ایشان شناخت و آگاهی داشته‌اند، در حالی که 44 درصد آنها گزینه‌های اشتباه را انتخاب نموده‌اند.
نتایج به ‌دست آمده در مورد نام مادر حضرت امام عصر(عج) نشان داد اکثریت جوانان یعنی 7/78 درصد آنها به نام مادر حضرت آگاهی و شناخت داشته‌اند، در حالی که تنها 3/22 درصد آنها هنوز نام مادر حضرت را نمی‌دانند و آگاهی و شناخت به آن نداشته‌اند. یافته‌ها در خصوص مدت غیبت صغرای حضرت مهدی(عج) نشان داد که تنها بیست درصد جوانان از مدت غیبت صغرای امام آگاهی دارند، در حالی که اکثریت جوانان پانزده تا 29 ساله تهرانی یعنی هشتاد درصد آنها به آن آگاهی و شناخت کافی نداشته‌اند. ناآگاهی اکثریت جوانان به مدت‌زمان غیبت حضرت امام می‌تواند برای جامعة اسلامی یک ضعف باشد و باید در خصوص اطلاع‌رسانی و آگاهی هر چه بیشتر جوانان از وسایل گوناگون و به‌خصوص کتب درسی استفاده شود تا بدین ترتیب سطح آگاهی جوانان به امام عصر(عج) بیشتر گردد.
نتایج به‌ دست آمده در خصوص زمان شروع غیبت امام عصر(عج) نشان داد که تنها 2/19 درصد جوانان به زمان شروع غیبت امام (از لحظه ولادت ایشان) آگاهی داشته‌اند، در حالی که 8/80 درصد یعنی اکثریت جوانان شهر تهران به این موضوع به ‌صورت کافی آگاهی نداشته‌اند. یافته‌ها در مورد مقام معنوی امام عصر(عج) نشان داد 9/58 درصد جوانان به مقام معنوی امام (خورشید زیر ابر) آگاهی دارند و به مقام معنوی امام قبلاً آگاهی و شناخت داشته‌اند، اما 1/41 درصد جوانان به این مقام آگاهی نداشته‌اند و گزینه‌های اشتباه را انتخاب نموده بودند.
نتایجی که دربارة پرسش هشتم یعنی وجه اشتراک حضرت مهدی(عج) با حضرت یوسف(ع) به ‌دست آمد نشان داد که تقریباً نیمی از جوانان (4/50 درصد) به این وجه اشتراک که شامل زیبایی، مظلومیت و ناشناس بودن است، آگاهی و شناخت دارند و گزینة صحیح را انتخاب نموده‌اند، در حالی که تقریباً نیمی دیگر از افراد گروه نمونه شناخت کامل در این خصوص ندارند و تنها یکی از گزینه‌ها را انتخاب نمودند. یافته‌ها دربارة پرسش مربوط به «وقت معلوم که خداوند مهلت داده» نشان داد که اکثریت جوانان به این پرسش تخصصی در خصوص امام عصر(عج) آگاهی ندارند و 9/88 درصد آنها از شناخت و آگاهی برخوردار نیستند. با وجود این تنها 1/11 درصد توانسته به این مفهوم آگاهی و شناخت دارند و گزینة صحیح را انتخاب کرده‌اند. با وجود این 8/25 درصد جوانان به این گزینه آگاهی کافی نداشته‌اند.
در نتیجه بر اساس یافته‌های به ‌دست آمده در خصوص مؤلفة شناخت حضرت مهدی(عج)، سطح آگاهی جوانان که در یک کشور اسلامی و شیعه مذهب زندگی می‌کنند چندان مناسب و مطلوب نیست و برای افزایش سطح آگاهی آنان باید آموزش و تربیت دینی صحیح افراد از سنین کودکی آغاز شود. دنز و همکاران (2008)، لاورنس (2008)، جانسون (2008)، دیکی و همکاران (2006)، هاگ و همکاران (2006)، دی‌روس و همکاران (2005)، دی‌روس (2004) و پودی و همکاران (2004) در مطالعات خود نشان داده‌اند که خانواده و والدین برای هدایت فرزندان به سوی مذهب و دین بیشترین نقش را بر عهده دارند. به عبارت دیگر، هر قدر تمایلات مذهبی والدین قوی‌‌تر و بیشتر باشد و از شیوة صحیح برای آموزش مذهبی فرزندان خود استفاده کنند، آگاهی و معرفت دینی آنها نیز افزایش خواهد یافت.
هم‌چنین دی‌روس (2004) نیز به نقش مدارس اشاره می‌کند و معتقد است آن‌چه در مدارس آموزش داده می‌شود اگر بر پایة مذهب باشد به طور حتم می‌تواند موجب افزایش آگاهی دینی دانش‌آموزان گردد و این نیازمند وجود کتاب‌های درسی مناسب و معلمان آگاه و پر تلاش است.
د) غیبت در عرف به معناي ناپديد شدن و دور بودن از صحنه است كه مستلزم فاصله ‌گرفتن است، در حالي كه مراد از غيبت امام(عج) فاصله گرفتن ايشان از جامعه نيست، بلكه امام در عين حضور در صحنه با مردم در ارتباط است. البته آنان از شناخت او محرومند و در حقيقت نوعي در حجاب بودن يك‌طرفه وجود دارد؛ زيرا مردم آگاهانه و مشخص با ايشان ارتباط ندارند. اما وي آنان را مي‌بيند و مي‌شناسد و با ايشان داد و ستد دارد، در بازارهاي آنان راه مي‌رود و بر فرش‌هاي آنان مي‌نشيند، در حالي ‌كه او را نمي‌شناسند. بنابراين، امام حضور دارد گرچه ظهور عيني ندارد. (کورانی، 1411: ج3: 24)
پيشينة چرايي غيبت به قبل از تولد حضرت حجت(عج) بازمي‌گردد؛ زماني ‌كه فلسفة غيبت در ميان مردم مطرح مي‌گرديد و پيامبراكرم(ص) و ائمه(علیهم السلام) در مقام پاسخ‌گويي برمی‌آمده‌اند. هزاران سرّ نهان در نيام دين و برنامه‌هاي مترقي آن وجود دارد كه درك هر يك دلي دريايي و چشمي بينا مي‌خواهد، تا آن‌جا كه همه پيامبران هم نمي‌توانند به تمام اسرار آگاه باشند. غيبت حضرت از رازهاي بسيار پيچيده‌اي است كه با ظهور او همة حقيقت روشن مي‌گردد.
عبدالله ‌بن فاضل هاشمي مي‌گويد:
امام صادق(ع) فرمود: حضرت صاحب‌الامر به ناچار غيبتي خواهد داشت، به طوري‌كه گمراهان به شك خواهند افتاد. سؤال كردم چرا؟ فرمودند: اجازه نداريم علتش را بيان كنيم. گفتم: حكمتش چيست؟ فرمود: همان حكمتي كه در غيبت‌‌هاي گذشته وجود داشته است، اما حكمتش جز به ظهور آن حضرت آشكار نمي‌شود. (مجلسی، 1403: ج52: 91)
براي غيبت امام‌ زمان(عج) علت‌ها و حكمت‌هاي بسیار ذكر شده كه به برخي از علت‌ها و فلسفه‌هاي غيبت در برخي از روايات اشاره فرموده‌اند:
ـ تفكيك و بازشناسي اهل هدايت از گمراهان؛
ـ سر ننهادن به بيعت حاكمان ستم‌گر و ظالم؛
ـ كوتاهي، ناسپاسي و ظلم مردم؛
ـ حفظ جان امام از دست حاكمان جور و ستم؛
ـ ايجاد آمادگي مردم براي حضور و ظهور امام(عج)؛
ـ خالي نماندن زمين از حجت؛
ـ نداشتن يار و ياور و... .
توضيح هر يك از اقسام فوق بحث و نوشتاري مستقل مي‌طلبد كه در اين نوشتار نمی‌گنجد.
حضرت امام خميني(ره) دربارة فلسفة غيبت مي‌فرمايند:
آن چيزي كه انبيا موفق نشدند به آن، با اين‌كه براي آن خدمت آمده بودند خداي تبارك و تعالي ايشان [مهدي(عج)] را ذخيره كرده است كه همان معنايي كه همه انبيا دارند آرزو داشتند، لكن موانع، اسباب این شد كه نتوانستند اجرا بكنند... به ‌دست اين بزرگوار اجرا بشود. اين‌كه اين بزرگوار را طول‌ عمر داده خداي متعال براي يك همچو معنايي، ما از آن مي‌فهميم كه در بشر کسی نبوده است ديگر، قابل يك همچو معنايي نبوده است. (خميني، 1371: ج12: 481)
یافته‌ها در خصوص مؤلفة فلسفه غیبت بدین صورت تنظیم گردید که گروه نمونه از هشت گزینة ارائه شده گزینه‌های صحیح را انتخاب کنند و در میان این هشت گزینه، سه گزینة غلط نیز قرار داده شد. در خصوص گزینة یک (که گزینه صحیح بوده) 7/51 درصد جوانان آن ‌را انتخاب نمودند و «آزمایش مردم» را یکی از موارد فلسفة غیبت امام عصر(عج) دانستند.
به عبارت دیگر، تقریباً نیمی از جوانان، «آزمایش مردم» را از موارد فلسفة غیبت انتخاب نمودند، در حالی که 3/48 درصد جوانان این گزینه را انتخاب نکردند. در خصوص دومین گزینه و در مورد «زیاد شدن جمعیت دنیا» که یک گزینة غلط در بین گزینه‌ها بود، نود درصد جوانان آن ‌را فلسفة غیبت قبول نداشتند و آن ‌را انتخاب نکردند، در حالی که تنها ده درصد جوانان آن ‌را انتخاب کردند. این نشان می‌دهد که جوانان به این موضوع که «زیاد شدن جمعیت دنیا» فلسفة غیبت نیست، آگاهی لازم دارند.
تنها 5/30 درصد جوانان «حفظ ایمان و استقامت در دین‌داری» را که گزینة سوم است از موارد مربوط به فلسفة غیبت انتخاب کردند، در حالی که جملة این گزینه به گونه‌ای بوده که به نظر می‌رسد اکثریت به آن پاسخ صحیح بدهند، اما اکثریت جوانان آن ‌را یک گزینه صحیح انتخاب نکرده‌اند. 2/26 درصد «امید به آینده» را از علل غیبت دانسته‌اند، در حالی که 9/32 درصد جلوگیری از شهادت زودهنگام ایشان را انتخاب نموده‌اند. در خصوص دو گزینة مذکور اکثریت جوانان این دو گزینه را انتخاب نکرده‌اند و آن را فلسفة غیبت امام عصر(عج) نمی‌دانند. هم‌چنین در خصوص «بیعت نکردن با هیچ‌یک از طاغوت‌های زمان» که یکی از گزینه‌های صحیح بوده تنها 4/8 درصد جوانان آن را انتخاب کردند و 6/91 درصد جوانان به این گزینه آگاهی و شناخت کافی ندارند. در خصوص دو گزینة اشتباه در پرسش‌نامه یعنی «پر شدن جهان از ظلم و جور» 4/29 درصد جوانان و دربارة همراهی خضر(ع) و عیسی(ع) با ایشان 2/5 درصد جوانان این گزینه‌ها را فلسفة غیبت انتخاب نموده‌اند، در حالی که اکثریت جوانان این دو گزینه را انتخاب نکرده‌اند و به این گزینه‌ها آگاهی و شناخت کافی داشته‌اند. بی‌تردید آگاهی و شناخت جوانان به فلسفة غیبت چندان مطلوب نبوده و جوانان تهرانی شناخت کمی به فلسفة غیبت حضرت مهدی(عج) دارند. در این میان نقش والدین و مراکز آموزش در آموزش‌های مذهبی بسیار مهم است؛ آن‌چنان که پژوهش‌های دنزو و همکاران (2008)، لاورنس (2008)، جانسون (2008)، دیکی و همکاران (2006)، هاگ و همکاران (2006)، دی‌روس و همکاران (2005)، دی روس (2004) و پودی و همکاران (2004) به نقش والدین در آگاهی‌بخشی در خصوص مسائل و رفتارها و دستورات مذهبی دلالت می‌کند. در همین مورد دی روس (2004) به نقش مدارس نیز اشاره نموده است.
هـ) راز خلقت انسان نيل به توحيد و معرفت الهي است:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ (ذاريات: 56)
و جنّ و انس را نيافريدم جز براى آن‌كه مرا بپرستند.
با توجه به هدف‌مند بودن خلقت انسان و نارسایی عقل وحس برای ره‌یابی انسان به کمال، وجود هادیان الهی که روشن‌گری وحیانی را فراروی بشر قرار دهند امری ضروری می‌نماید. بدیهی است نيل به اين هدف بلند در سطح عموم جامعه جز در پرتو حكومت عدل الهي و در ساية آرامش رواني جامعه صورت نمي‌پذيرد. به همين جهت يكي از اهداف بلندمدت بعثت انبيا و رسالت بزرگ پيامبران، اجراي قسط و عدل در جامعه بوده است.
اما اين هدف بلند تاكنون محقق نشده و زمينة ايجاد آن فراهم نيامده است. ظهور حضرت مهدي(عج) منجي عالم هستي، تحقق‌بخش چنین آرمانی است که زمينة رشد و بالندگي براي تمام افراد بشر را فراهم می‌آورد. «بارالها، او را دعوت‌کننده به کتاب خود و قائم به دینت قرار ده در تمام زمین قدرت و مکنت عطا فرما.» (مفاتیح الجنان، دعای افتتاح)
یافته‌ها در مورد مؤلفه میزان آگاهی و شناخت جوانان به فلسفة ظهور حضرت مهدی(عج) نشان داد در خصوص گزینه‌های «رسیدن مردم به رفاه اقتصادی» 9/4 درصد پاسخ صحیح تشکیل حکومت واحد جهانی 1/44 درصد پاسخ صحیح، «آشکار شدن حق و از بین رفتن باطل» 66 درصد پاسخ صحیح، «رشد علم و فناوری» 3/11 درصد و «اجرای دین خدا» 8/43 درصد پاسخ صحیح دادند. بیشترین میزان آگاهی جوانان در خصوص فلسفة ظهور امام عصر(عج) در خصوص آشکار شدن حق و از بین رفتن باطل است که نشان می‌دهد جوانان کشور ما به این باور رسیده‌اند که با ظهور امام، دنیا سراسر به سمت عدالت و حق پیش خواهد رفت و ظلم و ستم و دولت‌های استکباری علی‌رغم قدرت دنیوی که دارند، نابود خواهند شد. این باور و شناخت می‌تواند احساس امید به آینده روشن همراه با دین را در جوانان زنده نگه دارد و آن‌که پیروی از دستورات الهی برای رسیدن به آن بهترین مسیر باشد. در گزینه‌های ارائه شده در پرسش‌نامه به دو گزینة «ساختن مساجد در سراسر دنیا»، 7/2 درصد «رسیدن یاران حضرت به سی‌صد نفر»، 7/8 درصد از جوانان دو گزینة مذکور را انتخاب نمودند که نشان دهندة آگاهی جوانان به گزینه‌های صحیح در خصوص فلسفه ظهور مهدی(عج) است.

منابع
1. آقايي، سيد مجتبی، «موعود؛ درآمدی بر یک نظریه»، بررسی نظریه های نجات و مبانی مهدویت (مجموعه مقالات سومین اجلاس دوسالانه بررسی ابعاد وجودی حضرت مهدی(عج))، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1381ش.
2. آمدي تميمي، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، بيروت، مؤسسة الاعلمي، 1407ق.
3. ابن‌ابي‌الحديد، عبدالحميد بن محمد، شرح نهج‌البلاغه، قم، کتاب‌خانه آیة‌اله7 مرعشی، 1404ق.
4. ابن‌منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، بيروت، دار صادر، چاپ اول، 1410ق.
5. احسان‌بخش، صادق، آثار الصادقين، تهران، نشر صادقين، 1376ش.
6. اعرجي، شرف‌الدين، پيش‌گويي‌هاي نوستراداموس، ترجمه: عزيزي، چاپ پنجم، 1379ش.
7. الگار، حامد، ایران و انقلاب اسلامی، مترجم سپاه پاسداران، تهران، انتشارات سپاه پاسداران، بی تا.
8. اميني، ابراهيم، گفتمان مهدويت، قم، انتشارات بوستان كتاب، 1381ش.
9. بحرالعلوم ميردامادي، سيدجواد، انتظار موعود، قم، انتشارات مسجد جمكران، 1385ش.
10. بحراني، سيدهاشم، الانصاف في النص علي الائمة، ترجمه: سيدهاشم رسولي محلاتي، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، بي‌تا.
11. بدري، سيد سامي، «مهدي منتظر و سير تاريخي و نشانه‌هاي ظهور»، ترجمه: اميني، نشريه پارسا.
12. بستوي، عبدالعظيم، المهدي‌المنتظر في ضوء الاحاديث الصحيحة و آراء الصحيحة و اقوال العلماء و آراء الفرق المختلفة، بيروت، دار ابن‌حزم، چاپ اول، 1999م.
13. بهشتي، محمدعلي، اديان مهدويت، تهران، انتشارات فرهنگ اسلامي، 1378ش.
14. پورسيدآقايي، مسعود با همكاري جمعي از نويسندگان، تاريخ عصر غيبت، قم، انتشارات حضور، چاپ اول، 1379ش.
15. جعفري، محمدصابر، مهدي‌انگاري و مهدي‌ستيزي، قم، انتشارات بنياد فرهنگي حضرت مهدي(عج)، بي‌تا.
16. جمعي از نويسندگان، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، زير نظر: موسوي بجنوردي، تهران، مركز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، چاپ اول، بي‌تا.
17. حرعاملي، محمد بن حسن، اثبات‌الهدي، قم، نشر المطبعة العلمية، بي‌تا.
18. ـــــــــــــــــــــــ ، وسائل الشيعة، بيروت، مؤسسة آل‌البيت، 1413ق.
19. حكيمي، محمد، در فجر ساحل، قم، انتشارات بوستان كتاب، چاپ هفدهم، 1361ش.
20. حكيمي، محمدرضا، خورشيد مغرب، تهران، انتشارات فرهنگ اسلامي 1380ش.
21. خميني، سيد روح‌الله، صحيفه امام، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، 1371ش.
22. خوی‌نژاد، غلام‌رضا، روش‌های پژوهشی در علوم تربیتی، تهران، انتشارات سمت، 1380ش.
23. داوودپور، مرتضی، «نقش انتظار در کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی»، مجموعه مقالات دومين همايش بين‌المللي دكترين مهدويت، قم، انتشارات مؤسسه آينده روشن، 1385ش.
24. داوودی، محمد، سلیمی، علی، جامعه‌شناسی کج‌روی، قم، پژوهشکده حوزه دانشگاه، 1380ش.
25. رجالي، عليرضا، 100 پرسش و پاسخ پيرامون امام زمان، قم، نشر نبوغ، چاپ هشتم، 1380ش.
26. ستوده، هدایت‌الله، آسیب‌شناسی اجتماعی، تهران، انتشارات آوار نور، 1379ش.
27. سرمد، زهره؛ بازرگان عباس، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، تهران، نشر آگه، 1376ش.
28. سعادت‌پرور، علي، الشموس المضيئة، ترجمه: وزيري، تهران، نشر احياي كتاب، 1380ش.
29. سليمانيان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدويت، قم‌، مركز تخصصي مهدويت، 1383ش.
30. شريف رضي، محمد بن حسين، نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد دشتي، قم، دفتر نشر الهادي، 1379ش.
31. صافي‌گلپايگاني، لطف‌الله، اصالت مهدويت، قم، انتشارات سپهر، 1375ش.
32. کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه: سید جواد طباطبایی، تهران، انتشارات کویر، چاپ دوم، 1377ش.
33. کرلینجر، فردریک نیکلز، مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه: حسن‌پاشا شریفی و جعفر نجفي‌زند، تهران، آوای نور، 1376ش.
34. كوراني، علي و ديگران، معجم احاديث الامام المهدي(عج)، قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامي، 1411ق.
35. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
36. مدن، یوسف، سیکولوجیه الانتظار، بیروت، دارالهادی للطباعة و النشر و التوزیع، 1422ق.
37. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب امام مهدی(عج)، قم، انتشارت صدرا، 1347ش.
38. نهاوندي، علي‌اكبر، بركات حضرت ولي‌عصر(عج)، ترجمه: سيدجواد معلم، مشهد، انتشارات منتظران ظهور، چاپ سوم، 1379ش.
39. همايي، رضا؛ سيادت، علي، «ترويج انديشه مهدويت در بين دانش‌جويان دانشگاه‌هاي دولتي و آزاد اسلامي استان اصفهان»، همايش علم و دين، 1384ش.
40. Argyle, M. (2000), psychology and religion, London, rout ledge.
41. Backer , M.W. (2008), Trait anxiety and intrinsic extrinsic religiousness. Journal for the scientific study of religion, 21, 202-212.
42. Batson., C.D.; shortage, P.& vents, W.L.(2006). Religion and the individual: A. social psychological perspective, New York: ox ford university press.
43. Bergin, A.E. (2004). Religiosity and mental health L Acviticalre- evolution and meta analysis, professional psychology, 14,170- 184.
44. Bhugra, D. (2008), psychology and religion. London and New York , Rutledge.
45. Constantine, M.; Wilton, K.; Gainer, K.L. , & Lewis, E.L. (2005). Religious participation , spirituality, and coping among. African American college.
46. Danso, H. Hansberger, B., & Pratt, M. (2008). The role of parental religious fundamentalism and rightwing authority Aryanism in child – rearing goals and practices. Journal for the Scientific study of Religion, 30, 496- 511.
47. De Roos , S.A. (2004). Young children, s God concepts: Influences of attachment and socialization in a family and school context , paper to be presented at the REA/ APRRE conference in Denver , November 5-7.
48. De Roos, S.A. , Iedema, J, & Miedema. S. (2005). Influence of material denomination, God concepts, and child- rearing practices on young children’s God concepts. Journal Scientific of Religion, 43, 519-535.
49. Dickie , J.R., Eshleman, A.K., Mohasco, D.M., Shepard, A., Vander, M., and Johnson, M. (2006). Parent- child relationship and children’s images of God. Journal Scientific of Religion, 36, 25-43.
50. Harrison, M.O., Koenig, H.G., Hays, J.C. (2007) The Epidemiology of religious coping: a review of recent literature.Intentional Review of psychiatry, 13, 36-93.
51. Gartner, J. Larson, D.B. & Allen, G. (1999). Religious commitment and mental health: a review of thd empirical literature Journal of psychology and Theology, 19, 6-26.
52. Huge, D.R.; Petrillo, G.H.& Smith, E.I. (2006). Transmission of religious and social values from parents to teenage children, Journal of Marriage and the Family, 44: 569-580.
53. Johnson, M.A. (2008). Family life and religious commitment, Review of Religious Research, 14:144-150.
54. Lawrence, R.T. (2008). Measuring the Image of God: The God image inventory and the God image scales, Journal of Psychology and Theology , 25 (2): 214-226.
55. Mallery , P., Mallory , S., & Grouch, R.(2000). A preliminary of attribution to God. The International Journal; for the psychology of Religion. 10, 135-156.
56. Malt by, J., Day. L. (2000). Depressive symptoms and religious orientation: Examining the relationship between religiosity and depression within the context of other correlates of depression.
57. Moran, G. (2003). PARENTES: Religious and Moral education , Retrieved April 10, 2005, from http: //www. Adoniram. Net/Religious – and – Moral- Education. Html.
58. Plante , T.C., & Sharma , N.K. (2001) Religious faith and mental health outcomes. In T.G. Plante & A.C Sharman (Eds), faith and Health. New York: Guilford.
59. Pudie , N & Garrol, A. & Roche, L(2004). Parenting and adolescent self – regulation. Journal of Adolescence , 27:663-676.
60. Roech , S., Ano , G. (2003). Testing an attribution and coping model of stress: Religion as an orienting system. Journal of psychology and Christianity.22 , 197-209.